آیات و احادیث بسیارى در نکوهش عالِمان بدکردار و حاکمان ستمگر وجود دارد که گردآورندگان حدیث ، باب هاى خاصى را براى آنها گشوده اند ، ولى هدف ما آنهایى هستند با ظهور امام زمان(علیه السلام) مرتبطند .

در مجمع الزوائد  از معاذ بن جبل آمده است که رسول خدا فرمود : قیامت برپا نخواهد شد ، مگر وقتى که این گروه ها ظاهر شوند : امیران دروغگو ، وزیران بدکردار ، امینان خیانتکار ، قاریان فاسد که شکل ظاهرى شان مانند راهبان است اما از حرام نمى پرهیزند . خداوند آنها را گرفتار فتنه اى شدید و تاریک مى کند ، مانند کسانى که گرفتار خرافات یهودیان شدند.( در حدیث واژه « تهوک » است که اصطلاحى نبوى براى صحابه اى مى باشد که از یهودیان تأثیر پذیرفته اند. تعبیر « لا تقوم الساعة … » فقط دلالت بر حتمى بودن رخدادها دارد ، نه این که نزدیک قیامت خواهند بود اما فرمایش پیامبر در حدیث بعدى « فإن أدرکتموهم فصلّوا صلاتکم لوقتها » دلالت دارد که نزدیک وفات پیامبر این رخدادها پیش مى آید .)

تعبیر ( لا تقوم الساعة حتى . . . ; قیامت برپا نخواهد شد مگر . . . ) که در روایت است، دلالت بر حتمى بودن موضوع ندارد نه اینکه موضوع ، نزدیک به قیامت اتفاق مى افتد . و اما جمله ( پس اگر در آخرالزمان بودید، نمازتان را به موقع برپا کنید ) در حدیث بعدى دلالت دارد که آخر الزمان نزدیک وفات پیامبر(صلى الله علیه وآله) است.

روایت ابن ابى شیبه  دلالت دارد که این افراد هنگام ظهور مهدى(علیه السلام)مى آیند ( فی آخر هذا الزمان قراء فسقة . . . )
در المنثور ابن مردویه از ابن عباس آورده است : پیامبر(صلى الله علیه وآله) پس از حجة الوداع ، حلقه درِ کعبه را گرفت و فرمود : اى مردم ! آیا نشانه هاى قیامت را به شما بگویم ؟ سلمان عرض کرد : پدر و مادرم به فدایت ! اى رسول خدا ! ما را آگاه کن ! فرمود : « ضایع شدن نماز ، گرایش به هوا و هوس و تکریم ثروتمندان از نشانه هاى قیامت است » .

سلمان پرسید : آیا چنین خواهد شد ، اى رسول خدا ؟! فرمود : سوگند به خدایى که جان محمد در دست اوست ! آرى، اى سلمان ! در آن هنگام ، زکات ، جریمه به شمار مى آید و خراج ، غنیمت ! دروغگو را تصدیق مى کنند و راستگو را تکذیب ! خائن را امین مى شمرند و امین را خائن ! و «رویبضه» سخن مى گوید .

پرسیدند : « رویبضه » کیست ؟ فرمود : فرد پَست و فرومایه اى که درباره امور عمومى سخن مى گوید . (از دیگر نشانه هاى قیامت آن است که)  منکر حق اند و از اسلام جز نام و از قرآن جز ظاهر و نشانه اى باقى نمى ماند ; قرآن را با طلا مى آرایند و مردان امتم (براى انجام کار حرام) چاق و فربه مى شوند ; با کنیزکان (= زنان فرومایه) مشورت مى شود، کودکان بر منبرها سخن مى گویند و مخاطبان زنان خواهند بود !

مساجد مانند کنیسه ها و پرستشگاه هاى یهودیان زینت داده مى شود، منبرها بلند و صف ها (و گروه ها) زیاد مى شوند ، با دل هایى که پُر از کینه و زبان هایى گوناگون و هوا و هوس هایى که انباشته شده است .

سلمان پرسید : اى رسول خدا ! چنین خواهد شد ؟ فرمود : سوگند به خدایى که جان محمد در دست اوست ، آرى ! در آن زمان ، مؤمن میان مردم ، خوارتر از کنیز است . قلبش مانند نمک در آب ، ذوب مى شود، چرا که منکراتى را مى بیند و نمى تواند آنها را تغییر دهد . مردان ]در آمیزش جنسى[ به مردان بسنده مى کنند و زنان به زنان ! چنان که دخترکان باکره خواستگار دارند ، پسرکان هم خواهند داشت .

اى سلمان ! در آن وقت (= آخر الزمان) امیرانى فاسق ، وزیرانى بدکار و امینانى خیانتکار خواهند بود . نماز را ضایع مى کنند و دنباله رو شهواتند . اگر چنین اشخاصى را دیدید ، در اوّل وقت نماز برپا دارید .

اى سلمان ! در آن هنگام کسانى از شرق و مردمى از غرب مى آیند که جسم و تنشان همچون آدم است اما دلهایشان شیطانى است . به صغیر رحم نمى کنند و به کبیر احترام نمى گذارند .

اى سلمان ! در آخر الزمان ، مردم به سوى بیت الحرام حج مى گزارند اما پادشاهان براى تفریح و سرگرمى ، ثروتمندان براى تجارت ، مساکین براى گدایى و قاریان (=راویان و عالِمان) براى ریا و شهرت به حج مى آیند !

سلمان پرسید : اى رسول خدا ! چنین خواهد شد ؟! فرمود : سوگند به خدایى که جانم در دست اوست! آرى. اى سلمان! در آخر الزمان ، دروغ زیاد مى شود و ستاره دنباله دارى مى آید ; در تجارت ، زن با شوهرش شریک مى شود و بازارها مانند هم مى شوند .

سلمان پرسید : در چه چیزى مانند هم مى شوند ؟ فرمود : در کسادى و کمى سود !

اى سلمان ! در آخر الزمان ، خدا نسیمى را مى فرستد که بهره اى از حیات ندارد و جان عالِمان بزرگ را مى گیرد ، چون شاهد منکرات بودند اما آن را تغییر ندادند .

سلمان پرسید : اى رسول خدا ! چنین خواهد بود ؟! فرمود : سوگند به خدایى که به حق محمد را مبعوث کرد ، آرى !

به رغم تصریح این حدیث و دیگر احادیث که فساد حُکّام و علما را نزدیک قیامت مى داند ، اما تعدادى از احادیث گاهى با صراحت و گاهى با اشاره مى گویند که چنین جریانى نزدیک به زمان پیامبر است ، بنابراین یا راویان ، حدیث را تحریف کرده و وقت آن را در آخر الزمان قرار داده اند و یا اینکه این پدیده چند بار رخ مى دهد ، هم پس از پیامبر و هم نزدیک برپایى قیامت .

تاریخ دمشق  از انس که رسول خدا فرمود : « در جهنم آسیابى است که عالمان بد کردار را همچون آرد خُرد مى کند »

المستطرف  از انس آورده است که رسول خدا فرمود : « واى بر حال امتم از علماى بد کردار که علم را ابزار تجارت مى کنند و آن را مى فروشند . خدا به تجارتشان سود ندهد ! »
در فیض القدیر  آمده است : از پیامبر پرسیدند : شرورترین مردمان کیست ؟ فرمود : « عالمان بد کردار » . در  آمده : « واى بر حال امتم از عالمانِ بد کردار » .

زمان این احادیث مطلق است و در منابع شیعه و سنى بسیار است .

اما منابع ما ( شیعیان ) احادیث صریحى در نکوهش علماى بدکردار آورده و آیات مذمت ایشان را تفسیر کرده است و این دلالت دارد که زمان حضورشان ، پس از پیامبر تا ظهور امام مهدى(علیه السلام) است .

نمونه هایى از این روایات را مرور مى کنیم :

کافى  از امیر مؤمنان آورده است که رسول خدا فرمود : « به زودى بر مردم زمانى خواهد آمد که از قرآن جز خط و نشان ، و از اسلام جز اسمى باقى نمى ماند . به آن شناخته مى شوند ، در حالى که دورترین مردم از قرآن و اسلام اند. مساجدشان آباد اما خالى از هدایت و ارشاد است . فقیهان آن زمان ، بدترین فقهاى زیر آسمانند . فتنه از آنها برمى خیزد و به خودشان هم بازمى گردد . مانند حدیث در ثواب الاعمال /۳۰۱ و اعلام الدین /۴۰۶ .

جامع الاخبار  آورده است که رسول خدا فرمود : « علماى آنان بدترین خَلق خدا روى زمین اند . در این هنگام خدا به چهار پیامد گرفتارشان مى کند : ستم سلطان ، قحطى دوران ، ظلم والیان و ستم حاکمان » .

اصحاب با تعجب پرسیدند : بت ها را هم مى پرستند ؟ فرمود : « آرى ، هر درهمى براى آنان مانند بُتى است »

خصالاز على(علیه السلام) آورده است: «آسیابى در جهنم است که پنج گروه را خُرد مى کند. آیا نمى پرسید کیانند ؟ » پرسیدند : اى امیر مؤمنان ، کیانند ؟ فرمود: « عالمان فاجر ، قاریان فاسق ، ظالمان ، وزیران خیانتکار و سرشناسان دروغگو . در آتش جهنم ، شهرى است به نام « حصینه » . آیا نمى پرسید در آن جا چه هست؟ » پرسیدند : اى امیر مؤمنان ! چه چیزى در آن جا وجود دارد ؟ فرمود : «دست هاى بیعت شکنان».

نوادر المعجزات  از جابر جعفى فشار و ستم حاکمان ستمگر بنى امیه بر اهل بیت(علیهم السلام) و شیعیانشان را نقل کرده ومى گوید : شیعیان را در شهرها دستگیر کرده ، کشتند و ریشه شان از بیخ و بُن کندند . عالِمان بد کردار به طمع مال دنیا با آنان همکارى کردند !

بحار الانوار  آیات و احادیث نکوهش عالمان بدکردار را تحت عنوان « ذم علماء السوء ولزوم التحرز عنهم » در ۲۵ حدیث ، آورده است ، از جمله اینکه پیامبر فرمود : « فقیهان ، امینان رسولان خدا هستند تا وقتى که آلوده دنیا نشده باشند » . پرسیدند : چگونه آلوده دنیا مى شوند ؟ فرمود : « با پیروى از سلطان . وقتى این کار را کردند ، به خاطر حفظ دینتان از آنها دورى کنید » .

نیز : « براى امتم از مؤمن و مشرک نمى ترسم . ایمانِ مؤمن ، وى را حفظ مى کند و کفر مشرک ، او را ذلیل مى نماید ، اما از منافق سخندانى مى ترسم که آنچه را که خوب مى دانید ، مى گوید اما به آنچه بد مى دانید ، عمل مى کند » ! همچنین : « بدترین شر ، عالِمان بدکردارند و بهترین خیر ، عالمان نیکو رفتارند » چنان که فرمود : « خدا به داوود وحى کرد : بین من و خودت ، عالم شیفته دنیا را قرار مده که تو را از راه محبتم باز مى دارد . آنها راهزن بندگانى هستند که در پى منند » .

امام باقر(علیه السلام) درباره آیه « والشعراء یتّبعهم الغاوون » فرمود : دیده اید کسى از شاعرى دنباله روى کند ؟! آنها کسانى هستند که براى اهداف غیر دینى ، تحقیق کرده اند که گمراه شده و گمراه کرده اند.

در کتاب احتجاج  و تفسیر امام عسکرى درباره تقلید امت از عالمان بدکردار تحریفگر ، گفته اند که به سرنوشت یهود گرفتار خواهند شد.

« هر کسى از عوام شیعه ، از چنین فقهایى تقلید کند ، مانند یهودیانى است که خدا آنها را به سبب تقلید از فقیهان فاسق ، نکوهش کرده است . و اما اگر فقیهى ]از گناه [خویشتن دار باشد ، پاسدار دین و مخالف هوى و هوسش باشد و از دستور مولا ( خدا ) پیروى کند ، عوام باید از وى تقلید کنند ، که بعضى فقهاى شیعه ، نه همه آنها ، اینچنین هستند اما فقیهى که همچون عوام فاسق ، کارهاى زشت و فحشا را انجام دهد ، هیچ چیزى را از از او قبول نکنید » .

سپس امام باقر(علیه السلام) عالمان بدکار تحریفگر را چنین توصیف مى فرماید :

« زیان این گروه براى شیعیان ضعیف الایمان ، بیشتر از لشکر یزید است که بر حسین بن على(علیه السلام) و یارانش تاختند ! چرا که اینان جان و مال شان را غارت شد اما عالِمان بد کردار مانند ناصبى ها در ظاهر دوستداران ما و دشمن مخالفان ما هستند اما در دلِ شیعیان ضعیف الایمان شک و شبهه مى افکنند و گمراهشان مى کنند و از هدف درست و حق ، آنها را باز مى دارند » .

بعد امام افزود که رسول خدا فرمود : « عالمان بد امت من ، از طریق ما مردم را گمراه مى کنند ; راه را بر کسانى که به طرف ما مى آیند مى بندند ; نام و نشان ما را بر دشمنان ما مى نهند ; القاب ما را بر مخالفان ما مى گذارند ; بر اینان درود و سلام مى فرستند ، در حالى که سزوار لعن و نفرین اند ; ما را لعن مى کنند ، در حالى که در کراماتى غرقیم که خدا به ما بخشیده است ; و با صلوات و سلام خدا و فرشتگان مقرّب او ، از ستایش و درود آنها بى نیازیم » .

آنگاه امام فرمایش على(علیه السلام) را شاهد آورد : « بدترین آفریده هاى خدا ، علماى فاسدند که سخنان باطل و بیهوده گفته و حقایق را کتمان مى کنند . خداوند در مورد اینها فرمود: «کسانى که آیات و دلایل روشن ما را که براى هدایت خلق فرستادیم ، پس از آنکه براى مردم در کتاب آسمانى بیان کردیم ، کتمان مى کنند . خداوند آنها را لعنت کرده و جن و انس و فرشته نیز لعن مى کنند » ( بقره/۱۵۹ )

بصائر از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است: « در کتاب پدرم خواندم: طبق حکم خدا، رهبران مردم دو گونه اند : پیشوایان هدایت و پیشوایان گمراهى . پیشوایان هدایت ، خواست و دستور خدا را بر خواست خود مقدّم مى دارند اما پیشوایان گمراهى ، امر خود را مقدم بر امر خدا مى دانند و حکم خویش را از حکم الله جلو مى اندازند ، چون پیرو هوى و هوس اند و با آنچه در کتاب ( قرآن ) آمده ، مخالفند » .

در تفسیر امام عسکرى(علیه السلام) به نقل از على بن محمد ]امام هادى[ آمده است : « اگر بعد از غیبت قائم ، عالمانى نبودند که به دین خدا بخوانند ، راه او را نشان دهند ، با حجت هاى الهى از دین دفاع کنند ، بندگان ضعیف الایمان را از دام ابلیس و شیطان هاى سرکش نجات دهند و از تله هاى نواصب بِرَهانند ، همه از دین خدا مرتد مى شدند ، این ها عالمانى هستند که قلوب شیعیان ضعیف الایمان را حفظ مى کنند ، همانطورکه سکاندار ، کشتى را از غرق شدن حفظ مى کند . اینان نزد خدا برترین افرادند » .

کافى  از مفضل بن عمر آورده است : ابو عبد الله(علیه السلام) به من فرمود : « دانشت را بنویس و میان برادرانت منتشر کن . بعد از وفات ، کتاب هایت را براى فرزندانت به ارث بگذار . هرج و مرجى براى مردم پیش خواهد آمد که جز با کتاب هاى خویش ، مأنوس نخواهند بود » .

به تلخیص و ویرایش از دانش‌نامه امام مهدی